Serbest bölge, her bölge içinde tanımlanmış coğrafi bir alandır. Bu alanda gümrükten muaf bir bölge oluşturmak için birkaç ülke arasında yapılan karşılıklı anlaşmanın bir sonucu olmaktadır. Özellikle her türlü malın ithalatını ve ihracatını teşvik etmeye yardımcı olmaktadır.
Birden fazla ülke ortak bir serbest bölge oluşturmak için bir anlaşma yaparsa, ticaretin önündeki tüm engeller kaldırılmaktadır. Bu kapsamda serbest bölgede herhangi bir vergi ve harç da alınmaz. Bu engellerden kurtulma isteği tüm sektörlerden şirketleri cezbeder ve onları serbest bölgeye taşınmaya ve yeni şirketler kaydettirmeye teşvik eder.
Serbest bölge, bir ülke içindeki coğrafi bir alandır ve bir ülke içinde herhangi bir yerde belirlenebilir ya da bulunabilir. Büyük imalat ve ticaret şirketlerine, tüm üretim hatlarını serbest bölgelere taşıma fırsatı verilir. Böylece malların diğer ülkelere nakliyesi ve ihracatı konusunda önemli tasarruf sağlanır. Bölge, bulunduğu bölgedeki ülkeler arasındaki tüm sevkiyatları kontrol altına alır.
En önemli serbest ticaret bölgesi türleri, serbest bölgeler, serbest liman bölgeleri ve ihracat işleme bölgeleri olmaktadır. Aynı şekilde, bir şirket üretim tesislerini başka bir ülkeye taşıyarak ortaya çıkan malları gümrük vergisi veya vergi ödemeden serbest bölgeye ithal edebilir.
Serbest bölgelerdeki genel ticari faaliyetler arasında, malların genellikle serbest bölge tarafından kiralanan depolara taşınması ve depolanması, tek tek ürünlerin daha küçük miktarlarda veya tek tek paketler halinde paketlenmesi ve tasnif edilmesi ve dağıtım ve nakliye merkezlerinin denetlenmesi yer alır. Serbest liman bölgesi, denize veya havaalanına bağlı bir serbest ticaret bölgesi olmaktadır.
Şirketleri hükümet kısıtlamalarından kurtarmak ve malların serbest akışına izin vermek için bir serbest liman bölgeleri oluşturulmaktadır. Serbest limanlar, malların vergiden muaf ithalat ve ihracatını sağlar ve vergi muafiyetini garanti eder. Bu muazzam avantajlar, şirketleri finansal, vergi, yatırım ve düzenleyici bakış açılarından serbest liman bölgelerini kullanmaya teşvik etmektedir.
Ticaret engelleri, banka işlemlerine dair düzenlemeler ve çalışanlar için resmi gereklilikler de serbest liman sınırları içerisinde gevşetilmektedir. Son zamanlarda, bazı serbest limanlar yeni bir hizmet seçeneği olarak multimodal kargo elleçlemesini benimsemektedir.
Yapılarına göre, serbest bölge çeşitleri ürün girişlerini hızlandırmak için çok büyük işleve sahip olmaktadır. Bu konuda hem ihracat hem de ithalat konusunda çok büyük işlevsel özellikler ortaya çıkmaktadır. Bunlar;
Devletten temin edilen araziler üzerine özel sektör tarafından kurulan ve işletilen serbest bölgeler ile üst yapı tesisleri yatırımcı tarafından gerçekleştirilmektedir.
Örneğin; Antalya, Mersin, İstanbul, Atatürk Havalimanı, Ege, Adana - Yumurtalık, Rize, Kocaeli, Samsun. Başka bir çeşitte arsa, altyapı finansmanının özel sektör tarafından sağlandığı, üstyapının yatırımcı tarafından gerçekleştirildiği serbest bölgelerdir. Örneğin; İstanbul - Trakya, İstanbul - Sanayi, Avrupa, İzmir, Kayseri, Gaziantep, Menemen, Bursa, Denizli bunlara örnek olmaktadır.
Bu kapsamda teşvik ve avantajları çok büyük getirileri olmaktadır.
Serbest bölge sınırlarını kapsayan faaliyetlerden elde edilen gelir ve kazançlar herhangi bir izin alınmaksızın Türkiye'ye veya yurt dışına serbestçe aktarılabilir. Türkiye'den serbest bölgelere satılan mallar ihracat rejimine tabi olduğu için, serbest bölge kullanıcıları Türkiye'den katma değer vergisi ödemeden mal ve hizmet satın alabilirler.
Serbest bölgeler ile 3. ülkelerin arasında yer alan ticaret ilişkileri de dış ticaret rejimine tabi değildir. Bu konuda işletmeleri ihracata yönlendirmek için çok büyük ekonomik faydalar yer almaktadır. Aynı zamanda talep edilmesi halinde değeri 5000 Amerikan doları ya da karşılığı TL'nin altında bulunan Türk menşeli olan eşyalar ihracat işlemlerinden muaf tutulmaktadır.
Serbest bölgeler, Türkiye ve AB Gümrük Bölgesi'nin bir parçası olduğundan, serbest dolaşımdaki mallar A.TR sertifikası ile AB ülkelerine gönderilebilmektedir. Üçüncü ülke menşeli olan eşyaların da gümrük vergileri serbest bölge girişlerinde ödenmez.
Fakat serbest dolaşımda olmayan ve 3. ülke menşeli olan eşya, ortak gümrük tarifesi kapsamında belirlenmiş olan oranların üzerinden, gümrük vergileri ödenip, sonrasında A.TR belgesiyle Avrupa Birliği ülkelerine gönderilmektedir. Serbest bölgelerde sağlanan geniş teşvik ya da geniş avantajlar menşeiye de bakılmadan bütün firmalara sunulmaktadır. Mallar herhangi bir süre sınırlaması olmaksızın bölgelerde kalabilir.
Türkiye Serbest Bölge sistemlerinde, üreticiler istemedikçe, kamuya ya da kamu kuruluşlarına kanun ya da başka mevzuatla verilmiş olan fiyat, kalite ya da standartlarla ilgili olarak yetkiler geçerli olmamaktadır. Bunun yanında da gümrük ya da kambiyo yükümlülüklerine ilişkin mevzuat hükümleri de bu bölgelerde uygulanmaz.
İç ve dış pazarlara erişim dünyadaki çoğu serbest bölgenin aksine, tüketici ve de risk oluşturan ürünleri dışında iç piyasa kapsamında satış yapılmaktadır. Stratejik konum olarak da limanlara ve uluslararası havaalanlarına kolay erişime sahiptir.
Serbest bölgelerin altyapısı uluslararası standartlarda olmaktadır. Özellikle ihracata yönelik üretim yapan firmalar için hammadde temininde tedarik zinciri yönetimi fırsatları da sunmaktadır. Bu bakımdan serbest bölge firmaları hem maddi açıdan hem de evraksal süreçler bakımdan büyük avantajlara sahip olmaktadır.